Obywatelska inicjatywa uchwałodawcza w procesie stanowienia aktów prawa miejscowego
Zapraszamy do zapoznania się z publikacją Kancelarii Senatu - Centrum Informacyjne Senatu
Akty prawa miejscowego gminy stanowią najczęściej spotykany w praktyce rodzaj aktów prawa miejscowego. Specyfika prawa lokalnego sprawia, iż prawo to ma istotny wpływ na kształtowanie sytuacji prawnej obywateli w ich życiu codziennym.
Potrzeba pogłębienia skuteczności i efektywności oddziaływania aktów prawa miejscowego jest związana z zagadnieniem demokracji bezpośredniej. Jedną z jej form jest obywatelska inicjatywa uchwałodawcza, polegająca na przyznaniu prawa do przedstawiania projektów uchwał przez mieszkańców pod obrady organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego. Uprawnienie to jest więc instrumentem służącym uwalnianiu energii społecznej mieszkańców danej jednostki samorządu terytorialnego, które ma na celu podniesienie autorytetu i wzrost akceptowalności tworzonego prawa. Ponadto stanowi skuteczne narzędzie ułatwiające szybką i adekwatną reakcję prawną na zmieniającą się rzeczywistość.
Problematyka badawcza monografii dotyczy uwarunkowań prawnych w płaszczyźnie obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej, a w szczególności jej roli we wzmacnianiu demokratyzacji procesu prawotwórczego przy stanowieniu prawa lokalnego przez organy samorządu terytorialnego. Istotą podjętego zagadnienia badawczego jest brak w Konstytucji RP oraz ustawodawstwie zwykłym normatywnej legitymacji w zakresie obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej. Uregulowanie w tym zakresie funkcjonuje w polskim systemie prawnym na poziomie podstawowym. Jest zamieszczane, według uznania, w statutach poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego – w myśl art. 169 ust. 4 Konstytucji RP – który stanowi, że ustrój wewnętrzny jednostek samorządu terytorialnego określają w granicach ustaw ich organy stanowiące. Organy nadzoru kwestionują jednak legalność tego rodzaju uregulowań, co staje się przedmiotem postępowań sądowoadministracyjnych wszczynanych w trybie skargi na rozstrzygnięcie nadzorcze organu nadzoru bądź też na skutek wniesionej przez organ nadzoru skargi na uchwałę rady gminy. Na złożoności podjętego tematu wskazuje zarówno rozbieżność orzecznictwa sądów administracyjnych, jak i niespójność stanowiska przedstawicieli doktryny prawnej.
Walorem monografii jest przedstawienie różnych poglądów w przedmiotowej problematyce. W szczególności cele badawcze monografii przyjmują następujące kierunki rozważań. Pierwszy to wnioski de lege lata i postulaty de lege ferenda w zakresie ustawowego uregulowania prawa obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej. Drugi to przedstawienie argumentacji i kontrargumentacji za utrzymaniem status quo w zakresie unormowań prawnych przedmiotowego zagadnienia, tj. wskazaniem art. 169 ust. 4 Konstytucji RP jako wystarczającej podstawy prawnej dla uregulowania prawa obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej w statutach poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego. Trzeci to wskazanie alternatywnych do obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej form partycypacji społecznej. Inspiracją niniejszej publikacji była konferencja naukowa pt. Rola obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej w stanowieniu prawa miejscowego zorganizowana w dniu 14 marca 2017 r. przez Komisję Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej Senatu RP we współpracy z Wydziałem Prawa i Administracji Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Warszawie. Stąd monografia dotyczy stanu prawnego w zakresie obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej sprzed wejścia w życie ustawy z dnia 11 stycznia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych (Dz.U. poz. 130). Konstrukcja publikacji obejmuje słowo wstępne jej redaktorów i krótkie wprowadzenie, siedem rozdziałów merytorycznych oraz głosy w dyskusji. Autorstwo poszczególnych rozdziałów jest oznaczone. Na końcu każdego z rozdziałów zamieszczona jest bibliografia oraz streszczenie i słowa kluczowe w języku polskim i angielskim.
Rozdział pierwszy zawiera charakterystykę podstaw prawnych obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej. W rozdziale drugim przedstawiono problematykę obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej w kontekście aspektów aksjologicznych partycypacji społecznej. Rozdział trzeci obejmuje problematykę inicjatywy uchwałodawczej mieszkańców w świetle konstytucyjnej zasady subsydiarności. Rozdział czwarty zawiera analizę prawną orzecznictwa sądów administracyjnych w zakresie uregulowania obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej. Rozdział piąty dotyczy funkcjonowania prawa inicjatywy uchwałodawczej w praktyce na przykładzie miasta Łodzi. W kolejnym, szóstym rozdziale omówiono rolę nowych ruchów miejskich w tworzeniu prawa miejscowego. W ostatnim, siódmym rozdziale przedstawiono podstawowe cechy obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej w gminach miejsko-wiejskich.
Niniejsza monografia jest pierwszym w literaturze przedmiotu całościowym, spójnym tematycznie ujęciem problematyki obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej. Zawiera próbę wszechstronnego omówienia tego zagadnienia w sposób oryginalny i twórczy, z punktu widzenia indywidualnych poglądów Autorów. Autorzy wyrażają nadzieję, że publikacja stanie się użyteczna nie tylko dla doktryny prawa, ale będzie miała również praktyczną doniosłość, zwłaszcza dla obywateli, którzy chcieliby aktywnie uczestniczyć w procesie prawotwórczym w zakresie prawa miejscowego stanowionego przez organy samorządu terytorialnego. Redaktorzy monografii wyrażają wdzięczność wszystkim Autorom, którzy współtworzyli publikację, jak również osobom, które zabrały głos w dyskusji w trakcie konferencji.
Dr, adw. Piotr Benedykt Zientarski Dr Elżbieta Mreńca
